Palabanda

S’erèntzia de unu pòpulu bintu, ma mai cumbintu

Fonte foto: S’indipendente

Po Massimo Pittau, linguìsta espertu de toponomàstica, sa scièntzia chi studiat is nòminis de is logus, Palabanda benit de “pala de banda”, in italianu “costa di lato”, sa costera chi partit de s’anfiteatru romanu e acabat a s’ortu botanicu, in Casteddu.
Palabanda est su nòmini de unu cungiau chi s’agatàt in s’apendìtziu de Stampaxi, in Casteddu.
In cussu logu, s’atobiànt a sa scusi unu grupu de rivolutzionàrius.
Arrapresentantis de unu movimentu populari cun arrèxinis citadinas, in is bixinaus de Casteddu, connotus comenti personàgius autorevolis e arrespetaus.

A pustis de ai restaurau su poderi règiu (pustis de sa Die de sa Sardìnnia, a s’acabu de su 1700), in s’ìsula iant incumentzau deretu a ndi studai is fogus de arrebellia, iant aciapau e mortu a totu is rivolutzionàrius e a is complitzis insoru, berus o presumius.

Si puru apant circau de ddas firmai, is chèscias iant sighiu.
Is biddas si fiant unias apari po s’agiudai is unas cun is atras. In su 1799 is Savoia si fiant depius fuiri in Sardìnnia po no ddus aciapai Napoleone Bonaparte. Sa presèntzia de is realis in s’ìsula, e su mantenimentu de sa corti insoru, fiat stètiu unu pesu grai po is càscias pùblicas. Fiant abarraus in Sardìnnia 15 annus. Su feli sighiat intr’e intentus de ndi sciusciai su guvernu e avolotus. De custus s’ùrtimu est su chi est passau a sa stòria comenti “congiura di Palabanda”.

Su 1812 fiat stètiu un’annu de carestia e epidèmias, tanti chi in sa cultura populari est abarrada s’espressada “su fàmini de s’annu doxi”.

Sa de Palabanda fiat una truma eterogènea: ddoi fiant maistus, abogaus, artisanus, unu piscadori, personis chi in is librus funt definias “popolani” cun sentidu classista.
A issus castiànt insaras (e emus a depi castiai oi), po sciumbullai is cuscèntzias, po torrai in poderi de su sentidu de dinnidadi de unu pòpulu chi ant circau de ndi burrai.

In s’ora chi in Europa sa Frantza de Napoleone gherràt  in sa Campànnia de Rùssia, unu grupu de rivolutzionàrius fiat cuncordendi una rebellia. Sperànt chi, bincendi sa Frantza, is sustenidoris de sa Restauratzioni (is Savoia puru) s’iant a e essi furriaus prus dèbilis.

Asuba de sa congiura de Palabanda ddoi funt unas cantu interpretatzionis.
Una est sa de un’imbòlligu de palatzu contra Vittorio Emanuele I, pesau de is sustenidoris de Carlo Felice. Po nai sa beridadi, custu si creit chi siat unu manìgiu de is acontèssidas sen’e fundamentu.

S’atra tesi est chi no fessit po nudda un’intrallatzu ma un’intentu de rebellia chi iat serrau una sèrie longa de rebellias e chi iat a essi acontèssia su 30 de ladàmini de su 1812.
Su pranu iat a essi tentu in contu, su noti intr’e su 30 e su 31 de ladàmini: sa rebellia generali, s’ocupatzioni de is portas de Stampaxi e Biddanoa, s’afracada a Palatzu règiu in Casteddu de Susu e sa bogada de is piemontesus.

Po nexi de una scoviada, sa rebellia iat faddiu. Is piemontesus però iant incumentzau unu protzessu-brulla in circa de is cabus. A totus ddus iant aciapaus e cundennaus a penas malas, e a essi mortus puru.

A parri de unus canti studiosus no ddoi est stètia mancu un’afracada diaderus: narant chi is piemontesus iant a essi giogau de antìtzipu e apant cumpriu una faina de storru preventivu cun sa scusa de firmai una rebellia.
Narant chi est stètia una faina violenta po ndi bogai de mesu a is esponentis de sa Sarda Rivolutzioni e dd’acabai cun is intentus de mancebatziòni de su pòpulu sardu.

In Europa a Napoleone ddu binciant in Lìpsia s’annu a pustis de sa campànnia de Rùssia, e in su 1814 fiant incumentzaus is acordus intr’e is poderis bincidoris po torrai a assetiai s’Europa, intamis chi s’ìsula ndi bessiat de cudda temporada dèbili e sen’e sa parti prus ativa de sa classi dirigenti sua in formatzioni.

Su fueddu “congiura” fait pensai a trassa mala, intrallatzu, traitzioni, a calicuna cosa de cundennai.
A s’imbessi, cali si siat sa beridadi asub’e cudda noti, Palabanda est unu momentu de importu mannu po sa batalla democràtica.

Arrapresentat unu bisu de libertadi e su mèritu de is personi chi ant contribuiu a ddu fraigai est de nosi ai lassau una bisioni de unu benidori mellus po sa Sardìnnia e est doveri nostu a ndi mantenni biu s’arregordu in sa memòria colletiva.

Sa stòria de sa temporada rivolutzionària dda podeus cunsiderai che a unu contu de una sderruta, certu.
Ma sa stòria de su pòpulu sardu est una stòria de unu pòpulu chi at pèrdiu o una stòria de resistèntzia?

Depeus sceberai nosu, cun cussèntzia.

Is nominis de custus rivolutzionàrius funt bessendi°nci de sa vista nostra (cantas arrugas ddoi at dedicadas a issus in is biddas e in is citadis nostas?) e de is vidas nostras: funt sparessendi. A fai memòria stòrica, colletiva, est una manera po sighiri a fai bivi s’erèntzia insoru, e cussa spera de libertadi.

Salvatore e Giovanni Cadeddu
Giovanni Putzolu
Raimondo Sorgia
Antonio Massa Muroni
Giuseppe Ortu
Giacomo Floris
Pasquale Fanni
Gaetano Cadeddu
Ignazio Floris
Giuseppe Zedda
Francesco Garau
Don Gavino Muroni

Erois de Sardìnnia